Giáo dục Phần Lan phần 28: THẾ GIỚI MOOMI – 70 NĂM VẪN HOÀI THƠ TRẺ

BÀI 28: THẾ GIỚI MOOMI – 70 NĂM VẪN HOÀI THƠ TRẺ
(Chuỗi 100 BÀI GIỚI THIỆU VỀ GIÁO DỤC PHẦN LAN)

Không chỉ là nhân vật trong truyện, Moomi (đọc là Mu-mi) đã trở thành một trong những biểu tượng văn hóa được biết đến nhiều nhất của Phần Lan. Ai mà không yêu những chú Moomi trắng muốt, mõm dài, mũm mĩm – hao hao giống hà mã – trong thung lũng Moomi xinh đẹp, thanh bình.
Mẹ đẻ của thế giới Moomi sống động ấy là Tove Jansson (1914 – 2001) – họa sĩ, nhà văn Phần Lan gốc Thụy Điển. Là con gái lớn trong một gia đình nghệ sĩ nòi, với cha là nhà điêu khắc, mẹ là họa sĩ, từ nhỏ bà đã hít thở bầu không khí nghệ thuật. Mẹ bà là cả một kho truyện cổ tích, thường kể cho con cái nghe bên bếp lửa mùa đông. Từ tháng 5 đến tháng 9, nhà Jansson thuê nhà trên một hòn đảo ở Porvo để tận hưởng mùa hè.
Tove Jansson theo học Mỹ thuật ở Stockholm, Helsinki, Paris rồi trở về Phần Lan ngay trước thế chiến thứ hai. Một người em trai của bà – Per Olov – nhập ngũ, và Tove vô cùng lo lắng. Bà không biết em trai mình đang chiến đấu trên mặt trận nào, có bình an hay không, thậm chí có trở về nữa không.
Đó là cuối năm 1939, khi cả Phần Lan nín thở đương đầu với cuộc chiến Mùa đông. Công việc ngưng trệ, Tove Jansson cảm thấy có một thôi thúc mãnh liệt phải viết gì đó mở đầu bằng: “Ngày xửa ngày xưa”, nhưng tuyệt nhiên không phải những câu chuyện đã sáo mòn về công chúa, hoàng tử và bầy trẻ nhỏ. Thay vào đó là hình ảnh biến tấu từ chữ kí của bà trên họa báo. Tove Jansson vẫn hay kí tên bằng một hình vẽ mà bà gọi là Snork – gần giống với Moomi hiện nay nhưng ốm hơn, luôn cau có giận dữ và trông đáng sợ. Snork từng xuất hiện trên tạp chí Garm năm 1938, trong những biếm họa chỉ trích Hitler.
Sự ra đời của Moomi bắt nguồn từ những kỉ niệm ấu thơ với gia đình của Tove Jansson.
Họa sĩ kể lại rằng khi còn nhỏ, bà vẫn thường tranh luận Triết học cùng em trai Per Olov bằng cách viết những câu trích dẫn lên tường. Lần nọ, khi gia đình đang đi nghỉ ở nhà mùa hè, Per Olov trích một câu của triết gia nào đó (nhiều tài liệu cho là Immanuel Kant), Tove Jansson phản đối nhưng không thể tìm ra lý lẽ để bác bỏ, bà liền vẽ một con vật với hình thù xấu xí nhất lên bức tường nhà vệ sinh. Hình vẽ ấy đã không còn nên chẳng ai biết con vật ấy xấu xí cỡ nào, nhưng hậu thân Moomi của nó thì đáng yêu lạc lối, dư sức đốn tim thế giới.
Còn cái tên Moomi lại ra đời ở Stockholm, khi bà ở nhờ nhà người bác họ để đi học. Cô gái trẻ khi ấy hay có thói quen xuống bếp “ăn vụng” vào buổi tối. Người bác dọa Tove là có một con ” ‘moo-oo-oomintroll’ (tiếng Thụy Điển) – muumipeikko” (tiếng Phần Lan) hay Moomintroll (Tiếng Anh) sống trong lò sưởi sẽ phả gió lạnh vào cổ Tove.
Năm 1945, quyển truyện Moomi đầu tiên “Moomi và trận đại hồng thủy” được xuất bản. Năm tiếp theo, “Moomi và Sao Chổi” ra mắt. Tove Jansson đã viết và vẽ nên 9 tập truyện dài, 5 tập truyện tranh về nhân vật Moomi trong cuộc đời nghệ sĩ dồi dào sáng tạo của bà.
Gia đình Moomi gồm Moomi Ba, Moomi Mẹ, Moomi, cùng những cư dân khác trong thung lũng: My Tí Hon, Nisku Em, Nisku Anh, Muikunen, Nipsu, Hemuli… Tất cả đều được nhân cách hóa, nói năng sinh hoạt như người, với cá tính, sở thích riêng rất rõ nét. Những câu chuyện Moomi giản dị, hài hước, đầy tính nhân văn. Thung lũng Moomi rực rỡ hoa và nắng vào mùa hè, phủ trắng trong tuyết vào mùa đông, là một thế giới thanh bình như cổ tích Bắc Âu. Thế giới ấy ngập tràn tình yêu và chỉ có tình yêu – không hề có bóng dáng của bạo lực và thù hận.
Bộ truyện Moomi của Tove Jansson đã được dịch ra 44 thứ tiếng, tiêu thụ hơn 15 triệu bản trên thế giới. Tove Jansson nhận được hơn 50 giải thưởng trong và ngoài nước, trong đó có giải thưởng Hans Christian Andersen (1966), được ví như Giải Nobel cho Văn học thiếu nhi.
Bước ra khỏi trang sách, hình ảnh Moomi có mặt khắp mọi nơi, từ thức ăn, đồ uống, đồ chơi, áo quần, ly tách… Bà Tarja Halonen – Tổng thống Phần Lan 2 nhiệm kì (2000 – 2012) từng được yêu mến gọi là Moomi Mẹ (MoominMama). Những chú Moomi lông dày trắng muốt, mõm to, bụ bẫm đáng yêu đã làm bạn cùng người Phần qua ba thế hệ. Em bé chưa thôi nôi đã quen với hình ảnh Moomi trong những cuốn truyện tranh đầu đời của mình. Khó có gia đình Phần nào mà không có vài ba sản phẩm in hình Moomi trong nhà.
Ở Việt Nam, Moomi cũng đến với độc giả qua bản dịch của Tiến sĩ Võ Xuân Quế. Ấn bản tiếng Việt cũng vinh dự là bản duy nhất trên thế giới được cựu Tổng thống Tarja Halonen đề tựa cho tập đầu tiên “Chiếc mũ của phù thủy”. Nhà xuất bản Kim Đồng vừa tái bản 7 tập truyện Moomi nhân dịp kỉ niệm 100 năm Quốc khánh Phần Lan và 60 năm thành lập nhà xuất bản.